Enschede in de Tweede Wereldoorlog. 21 januari 1941: begin van de jodenvervolging

Enschede in de Tweede Wereldoorlog. 21 januari 1941: begin van de jodenvervolging

In augustus 1940 werd door de Duitse bezetter een lijst opgesteld met joodse ondernemers. Ook werd er steeds meer verboden voor de joodse bevolking tijdens dat jaar. Zo mochten ze vanaf 4 juni niet meer in een openbaar zwembad komen en joodse kinderen mochten niet meer meedoen aan zwemlessen met andere kinderen uit hun klas. Ook werd het voor de joden verboden om in publieke plantsoenen, zoals parken, en andere openbare gelegenheden te gebruiken. De Duitsers verboden de joden zelfs om gebruik te maken van hotels en pensions. Als joden deze regels zouden overtreden zouden ze worden gestraft. Ze konden bijvoorbeeld voor maximaal zes maanden in de gevangenis komen of ze konden een boete krijgen van soms wel duizend gulden, wat heel veel geld was voor die tijd.

Op 21 januari 1941 kreeg de commissaris van de politie in Enschede de opdracht van de Duitse bezetter om een lijst samen te stellen van personen die helemaal of gedeeltelijk joods waren en in de gemeente Enschede woonden. Er werden vanuit het bevolkingsregister in Den Haag, die alle cijfers van de bevolking bijhield, 1500 aanmeldingsformulieren verstuurd. Op die aanmeldingsformulieren moest de joodse bevolking van Enschede gegevens invullen: volledige naam en achternaam, geboorteplaats en datum, adres, nationaliteit, geloofsovertuiging, beroep, burgerlijke staat en het aantal Joodse voorouders. Op 25 februari 1941 kwamen er in totaal 1368 aanmeldingsformulieren binnen van joodse personen die in Enschede woonden. 
Er kwamen inmiddels ook berichten binnen over wat er met de joden in Duitsland en Polen gebeurde. Daarom probeerden veel joden in Nederland nog op een legale manier onder de maatregelen van de Duitsers uit te komen.

Vanaf 22 september 1941 werd het joden verboden om tussen 20:00 uur en 5:00 uur op straat te komen. Ze moesten dan in hun eigen woning blijven. De regel was bedacht omdat in september 1941 de telefoondraden van het Duitse leger waren doorgesneden. De Duitsers gaven de joden hiervan de schuld. Dit had tot gevolg dat er voor het eerst joden uit Enschede naar een concentratiekamp werden gestuurd. In de nacht van 13 op 14 september werden 68 joodse mannen in Enschede uit bed gehaald. Ze waren machteloos en gingen zonder verzet mee. Misschien waren ze bang dat ze hard gestraft zouden worden, of dachten ze zelfs dat ze snel weer terug zouden komen.

Drie weken later kwamen de eerste berichten binnen van overlijden binnen van deze groep van 68 joodse mannen. De groep was getransporteerd naar kamp Mauthausen in Oostenrijk. Tussen 24 september en 16 december 1941 werden ze daar allemaal vermoord. Toen begon het mensen pas te dagen dat het ernstig was wat er met de Joodse bevolking gebeurde. Vanaf dat moment werd meer hulp geboden aan de joodse medeburgers. De eerste joodse mensen begonnen met onderduiken en hoopten zo de oorlog te overleven. Er waren ook mensen die probeerden naar Zwitserland te vluchten, alleen dit koste veel geld en veel mensen konden het ook niet betalen. Ze gingen naar Zwitserland omdat dit land neutraal was in de oorlog.

Het werd de joden steeds moeilijker gemaakt om in Nederland te leven. Bij joodse winkels werden de etalageruiten ingegooid en ook aan de synagoge werden vaak vernielingen aangericht. Het werd nog erger, want er kwamen ook steeds meer zaken die voor de joden verboden werden. Ze mochten bijvoorbeeld niet meer werken op veemarkten of in slachthuizen. Inzamelingen voor joden mochten niet meer gehouden worden. Joodse kinderen mochten de speeltuinen niet meer gebruiken. Zij moesten ook naar speciale joodse scholen, want in openbare en bijzondere scholen werden ze niet meer toegelaten. De Duitse bezetter nam ook goederen van de joodse mensen in bezit.

Werden de regels overtreden, dan moesten de mensen naar de Sicherheitspolizei, de politie van de Duitse bezetter. De eigen Enschedese politie, moest van de Sicherheitspolizei, de joden opsporen die regels hadden overtreden. Dit was voor veel politiemensen uit Enschede erg moeilijk, want ze moesten landgenoten oppakken, wat ze liever niet deden. Alleen als de Duitsers er achter kwamen dat ze hun werk niet goed deden konden ze weer gestraft worden door de Duitsers.

De maatregelen die de Duitsers namen vanaf 1941, waren het begin van een verschrikkelijke tijd voor de joodse bevolking....

Afbeelding:

• Een zogenaamde "Stolperstein" voor pand aan Tromplaan 9, ter nagedachtenis aan Betsy Marianna Seijffers, vermoord in Auschwitz tijdens de Tweede Wereldoorlog (Bron: Stadsarchief Enschede, Dennie Talman)