Paasvuur Twekkelo. Vereniging Behoud Twekkelo.

Paasvuur Twekkelo. Vereniging Behoud Twekkelo.

Op Eerste Paasdag organiseert de Vereniging Behoud Twekkelo samen met de Buurtkring Twekkelo het jaarlijkse Paasvuur bij de Johanneskerk aan de Twekkelerweg in Enschede.

Dit Paasvuur wordt om 20.30 ontstoken door de oudste inwoner van Twekkelo. De afgelopen 5 jaar werd deze inwoner geassisteerd door de burgemeester van Enschede. Ook de vele aanwezige kinderen helpen met hun fakkels het vuur aan te steken.

In 2013 is het Paasvuur van Twekkelo op zondag 31 maart om 20.30 ontstoken. In het voorafgaande half uur lopen mensen al in groten getale naar de es aan de Twekkelerweg, waar ook tal van auto’s geparkeerd staan. De vele aanwezige kinderen rennen bij het vallen van de avond opgetogen rond en spelen riddertje met hun als zwaard dienende fakkel.

 

De omroeper heet de toegestroomde menigte klokslag 20.30 welkom bij dit traditionele paasvuur, dat is opgebouwd door de lokale gemeenschap van Twekkelo.

Hij meldt dat mevrouw Rikie Roerink als een van de oudste inwoners van Twekkelo de boake zal aansteken, met assistentie van de burgemeester van Enschede, Peter den Oudsten, en van de oud-boakenmeester Bertus Wesseler.

 

Vanaf de rand van de es komen zij gedrieën met een brandende fakkel aangelopen. De menigte wijkt en er ontstaat een dubbele haag van mensen, waardoor de fakkeldragers zich statig een weg banen naar de hoog opgetaste berg snoeihout. Eenmaal daar aangekomen vat de boake direct vlam. Menig kleine durfal gooit zijn eveneens net ontstoken fakkel tegen de boake, die daarmee op meerdere plaatsen tegelijk ontvlamt. Andere kinderen kijken direct vol ontzag naar het vuur en laten de fakkel graag aan vader of moeder over. Voor de veiligheid houden in lichtgevende hesjes gestoken mannen de kinderen in de directe nabijheid van het vuur goed in de gaten.

 

De in een halve cirkel opgestelde menigte warmt zich aan het hoog oplaaiend vuur, dat in oranjerode tinten prachtig afsteekt tegen de blauwzwarte hemel. Mobieltjes en camera’s flitsen onophoudelijk. Hoe warmer het vuur wordt, des te verder gaan de mensen van dit vuur af staan. Even warm worden door een paar stappen binnen de cirkel te zetten is lekker, maar dat kan niemand lang volhouden.

De menigte staart gefascineerd in de vlammen.

Hun gesprekken worden soms overstemd door het hoog oplaaiende vuur, dat met lange tongen naar de hemel reikt als een deel van de boake met luid geweld instort. Ook de achtergrondmuziek, die zacht klinkt vanuit speakers die bij een bouwkeet aan de rand van de es staan opgesteld, is bij het vuur niet hoorbaar. Als de vuurberg geleidelijk roder kleurt, gaat het luide knetteren van brandende takken over in een sfeervol zacht knapperen.

Ook de gesprekken lijken te verstommen en er ontstaat een bijna gewijde sfeer, waarin bezoekers nog graag even blijven hangen, voor ze na een uur aanwezig te zijn geweest geleidelijk huiswaarts keren.

Bij het verlaten van de es kijken zij nog even om naar de steeds roder wordende vuurberg en de hoge zwarte pluim, die oplost in de blauwzwarte hemel. Het vuur dooft daarna heel langzaam uit en zal de hele nacht en volgende dag blijven nagloeien.

 

Geschiedenis

De Vereniging behoud Twekkelo (VBT) organiseert al bijna 20 jaar het Paasvuur op de Twekkelerweg. In voorgaande jaren organiseerden de diverse noaberschappen elk hun eigen Paasvuur, maar toen de noaberschappen verwaterden, is de vereniging één groot Paasvuur voor de hele gemeenschap van Twekkelo gaan organiseren. Het mobiliseren van gemeenschapszin en daarmee het ontstaan van het Paasvuur maakte deel uit van een streven om Twekkelo te beschermen tegen de oprukkende stad.

 

Historische achtergrond

De bewoners van Twekkelo waren traditioneel verenigd in noaberschappen en maakten gezamenlijk ook deel uit van de Buurtkring Twekkelo. “De Buurtkring Twekkelo bestaat al 100 jaar,” zegt Marion Roerink. “Net als in Usselo of Boekelo was de Buurtkring een organisatie van boeren, die gezamenlijk landbouwmachines inkocht. De Buurtkring bestaat nog altijd en de betrokkenen zijn (van oorsprong) boeren. Doeners dus en geen denkers. Dit werd een probleem toen de vuilstort Twence in Twekkelo werd aangelegd en mensen van hun land moesten. Toen ontstond er behoefte aan mensen, die met overheden konden overleggen en is vanuit de Buurtkring de Vereniging Behoud Twekkelo opgericht. De Buurtkring met uitsluitend mannelijke leden en de VBT met geschoolde en ook vrouwelijke leden bestaan nu naast elkaar en hebben onderling veel contact.”

 

De buurschap Twekkelo ligt grotendeels in Enschede, maar voor een klein deel ook in Hengelo. De omstreden afvalverwerker Twence ligt bijvoorbeeld aan de Boldershoekweg 51 in Hengelo. “Beide gemeenten onderhielden weinig contacten met elkaar als het om Twekkelo ging. Het is nog steeds zo, dat de buurschap in Enschede meer wordt gewaardeerd, dan in Hengelo. Het Hengelose deel is ook lelijker, meer aangetast door bedrijven en industrie. De vereniging onderhoudt contacten met beide gemeenten en legt waar nodig verbindingen. Als bewoners ervaren we Twekkelo als een fraai voorbeeld van een rustiek Twents coulissenlandschap, maar als steeds een stuk van de taart wordt afgesneden, dan is Twekkelo straks niet meer als zodanig herkenbaar. Er zijn in het agrarisch ogende Twekkelo ook nog maar vijf boeren, al hebben die wel veel land. Het Paasvuur wordt georganiseerd, omdat het de bewoners samenbindt.

Het wordt goed bezocht en brengt bewoners van Twekkelo tot samenwerking op meerdere terreinen. Dit alles draagt bij aan het behoud van Twekkelo.”

 

Aantal aanwezigen/belangstellenden

Het Paasvuur van Twekkelo wordt door vele honderden mensen bezocht. Dit zijn lang niet alleen de bewoners van Twekkelo; ook mensen uit aanpalende wijken in Hengelo en Enschede komen op het Paasvuur af. Hoewel iedereen welkom is, hebben de bewoners van Twekkelo zich aangepast aan de populariteit van het Twekkelose Paasvuur bij niet-buurtgenoten.

“Bezoekers kwamen hier om gratis te drinken zonder iets in de melkbus te doen.

Nu drinken we na afloop bij de houten kraam samen een glas, maar dat doen we onderling, als de bezoekers van buiten vertrokken zijn.

We willen geen Bentelo-achtige taferelen hier, waar het Paasvuur meer op een zomerfeest lijkt,” aldus Roerink.

 

Betrokken partijen

De organisatie van het Paasvuur ligt bij de Vereniging, de opbouw bij de mannen van de Buurtkring, en de catering na afloop in de bouwkeet wordt verzorgd door de dames van de Vereniging.

“De eigenaar van het familiebedrijf, dat gratis materieel en personeel voor de op- en afbouw van de Paasboake ter beschikking stelt, zit ook bij de vrijwillige brandweer. De brandweer van Enschede ziet er op toe dat watertanks en branddekens bij het Paasvuur aanwezig

zijn, maar omdat de brandweer in feite steeds aanwezig is, is dit altijd in orde,” zegt Roerink.

 

Verhouding subsidie- en sponsorgelden versus eigen inkomsten

De kosten van het organiseren van het Paasvuur worden opgebracht uit lidmaatschapsgelden, vrije giften en het verkopen van fakkels.

Als het Paasvuur brandt, gaat iemand van de organisatie met een melkbus of plastic emmer rond, waar het publiek vrijwillig een donatie in kan doen. Kinderen kunnen op de avond van het Paasvuur tussen 20.15 en 20.30 voor € 1,00 een fakkel kopen bij de keet op het terrein. Uit veiligheidsoverwegingen mogen kinderen tot 8 jaar hun fakkel alleen onder toezicht van een ouder aanschaffen.

Met Twence is overeengekomen, dat de vuilverbranding het afval van het Paasvuur gratis verwerkt.

 

Eigen waardering

Het Paasvuur was bedoeld om de gemeenschapszin onder de bewoners van Twekkelo te bevorderen en daarmee Twekkelo te wapenen tegen de oprukkende urbanisatie. De concrete aanleiding voor het ontstaan van dit Paasvuur was de komst van vuilverbranding Twence aan de Boldershoek. Dit is goed gelukt waar het de bevordering van de gemeenschapszin betreft. “Voor uitgezwermde familieleden is het Paasvuur aanleiding om terug te keren naar Twekkelo voor een familiereünie”, aldus Roerink. De verstedelijking stokte omdat economie en bevolking stagneren. Als de bevolking gaat krimpen wordt het twijfelachtig of er nog grote punten uit de Twekkelose taart gesneden zullen worden.

 

Instandhouding erfgoed

Voor het organiseren van het Paasvuur is een draaiboek opgesteld. In februari is het vooroverleg dat dient om het draaiboek nog eens door te lopen. Enkele weken voor Pasen worden de buurtbewoners uitgenodigd om hun snoeihout aan te leveren, dan wel tegen betaling te laten ophalen. De betaling is een vrije gift. Vrijwilligers van de Buurtkring Twekkelo halen met trekkers en wagens snoeihout op en tasten het met een kraan op tot een forse Paasboake. De Boakemeester coördineert de opbouw van de boake. Het vergt twee zaterdagen om het hout te vergaren en op te tasten, inclusief de dag voor Paaszondag.

Ook door de week wordt ’s avonds doorgewerkt aan de opbouw van de houtbult. Naast de boakemeester is er vanuit het verenigingsbestuur een toezichthouder aanwezig, die in bezit is van een BHV diploma. Ook het particuliere bedrijf, dat gratis zwaar materieel en personeel beschikbaar stelt om de boake op te bouwen, beschikt over BHV geschoolde krachten. Vooraf wordt toegezien op het goed afzetten van paasvuur- en parkeerterrein, zodat brandweer en ambulance snel ter plaatse kunnen zijn als het misgaat. Waar het de instandhouding van de traditie betreft, is er enige discussie over het gebruik van de geluidsinstallatie. Sommigen willen muziek bij het Paasvuur, voor anderen is de geluidsinstallatie er alleen om de oudste bewoner en burgemeester aan te kondigen. Voor deze groep is muziek onnodig of zelfs ongewenst, omdat het de sfeer verandert. Nadat de Paasboake is afgebrand, moet de rommel van de grondeigenaar of gebruiker worden verwijderd.

Omdat de boake nog lang doorsmeult, duurt het een week voor alles weg is. Dit wordt door hetzelfde bedrijf gedaan, als dat de opbouw verzorgt. De asresten worden verwerkt door Twence.

 

Erfgoed valt voor de Vereniging Behoud Twekkelo samen met heel landelijk Twekkelo, niet alleen met het Paasvuur. De vereniging organiseert naast het paasvuur ook andere activiteiten. Zo wordt elk jaar samen met de Buurtkring Twekkelo iets ondernomen. Vaak gaat het om een wandeling, maar als er iets nieuws in de omgeving gekomen is, zoals de schaatsbaan in Enschede of een net geopend bedrijf, dan wordt dat bezocht. Ook houdt men elk jaar een nieuwjaarborrel. Roerink: “Vroeger werd dit ‘nieuwjaar winnen’ of ‘rondgaan’ genoemd. Op nieuwjaarsdag gingen de mannen alle adressen af, waar de vrouwen hen opwachtten. In Twekkelo is dat nu verdwenen, omdat twee gezinnen niet meer meewerkten.

Wellicht bestaat het in Usselo nog wel.” De activiteiten van de vereniging worden door de bewoners goed bezocht en dragen net als het jaarlijkse Paasvuur bij aan de gemeenschapszin en aan het streven om Twekkelo zowel te behouden als te ontwikkelen.

 

De vuilstortplaats van Twence is niet meer actief en is inmiddels een groen gebied met wandelpaden geworden, maar de afvalverwerkende fabriek Twence staat er nog. Toch blijven de bewoners actief om Twekkelo te verfraaien. Via de Stichting Stawel heeft de VBT korte lijnen met de gemeente. Deze stichting behartigt belangen van boeren zoals het gezamenlijk onderhoud van landbouwmachines en ontvangt subsidie van de gemeente Enschede. Omdat de zogenaamde groene en blauwe diensten bij boeren zijn neergelegd en zij daar ook subsidie voor krijgen, kon een plan opgesteld worden om oude beken te herstellen en nieuwe retentiegebieden voor overtollig water aan te leggen. Ook zijn door de bewoners wandelpaden aangelegd, zodat grote, aaneengesloten landbouwpercelen voor recreanten ontsloten werden. Hiervoor heeft de VBT de Stiewelpadencommissie ingesteld.

In de praktijk blijkt het met vrijwilligers goed te doen om wandelpaden aan te leggen, maar het onderhoud is moeilijker. Daarom werd samengewerkt met landbouwleerlingen van het AOC, maar ook dat bleek te lastig. Nu werkt de VBT samen met de Regio Twente, die ook zorgdraagt voor het onderhoud van ‘t Rutbeek. In Regio Twente heeft Enschede een sterkere positie dan Hengelo. Dat komt de bewoners van Twekkelo goed uit, want in Enschede heeft men meer oog voor het recreatieve en toeristische belang van een fraai buitengebied.

 

“We moeten als VBT niet alles tegen willen houden, maar we moeten duidelijk maken dat Twekkelo nog maar een beperkt oppervlak heeft. Dat kleine gebied heeft essen, houtwallen en beeklopen, die de ruimte moeten hebben wil Twekkelo als coulissenlandschap herkenbaar blijven. Als het landschap verkruimelt, is Twekkelo weg. In de loop van de jaren is al veel buitengebied bij Enschede en Hengelo verdwenen. Die ontwikkeling willen we zo ombuigen, dat stad en buitengebied er allebei op vooruit gaan. We moeten Twekkelo promoten als een oud cultuurlandschap, dat ook een recreatiegebied is voor de beide steden. Nu geldt Twekkelo planologisch niet als ‘buitengebied’, maar als ‘stadsrand’ en dan mogen gemeenten heel veel. Dat moet veranderen in de bestemmingsplannen,” aldus Roerink.

 

Ervaren knelpunten

Volgens Roerink zijn er hooguit praktische problemen, maar geen knelpunten bij het in stand houden van het Paasvuur. De opbouw van de Paasboake vindt bijvoorbeeld vaak op dezelfde zaterdag plaats als de Enschedese Triatlon. Dan worden er wegen voor het loopparcours afgezet, terwijl tegelijk de trekkers met hout voor het Paasvuur rondrijden.

Via de evenementenvergunning wordt afgestemd wanneer welke wegen afgesloten zijn. Dit is lastig voor vrijwilligers die niet altijd alle details kennen. Het is vooral een kwestie van afstemmen met de organisatoren van de Triatlon. “Pasen verschuift elk jaar, dus wij moeten ons aanpassen en kunnen geen andere datum kiezen. De organisatoren van de Triatlon hebben het zelf in de hand, welke datum zij kiezen”, meent Roerink.

Ook waar het andere activiteiten van de VBT betreft, wordt met een beroep op de gemeenschapszin altijd wel een oplossing gevonden.

“Een oproep voor vrijwilligers lukt hier altijd, want mensen vinden het leuk om samen iets te doen en na afloop een feestje te vieren. Zo sluiten we de werkzaamheden in de zomer graag af met een BBQ,” zegt Roerink. “Het goed invullen van bestuursfuncties is lastiger.

Om te voorkomen dat er meer taartpunten van Twekkelo worden afgesneden, moeten bestuurders veel stukken lezen en met twee gemeenten onderhandelen. Dat is niet veel mensen gegeven, zeker niet voor een periode van 8 jaar. Die tijd heb je wel nodig om dossierkennis op te bouwen, te weten hoe de hazen lopen, en continuïteit en kwaliteit in de VBT vast de houden.” Het blijkt extra lastig om door de jaren heen twee besturen met ieder vijf mensen op sterkte te houden. “Dan komen telkens dezelfde namen langs als er nieuwe bestuursleden gezocht moeten worden.

Iedereen is wel een keer aan de beurt geweest. Er wordt gesproken over een eventuele fusie van de Buurtkring met de VBT, maar de Buurtkring moet herkenbaar blijven.” Bij het zoeken naar erkenning voor Twekkelo als cultuurlandschap, recreatiegebied en buitengebied in plaats van ‘stadsrand’ blijft het lastig dat het grondgebied is verdeeld over Enschede en Hengelo. “Hengelo heeft met Oele en Twickel prachtige buitengebieden, maar beweert desondanks dat het geen buitengebied heeft. Hengelo voelt zich opgesloten binnen de eigen grens, terwijl Enschede wel oog voor onze visie heeft. Dit maakt het lastig om met beide gemeenten iets af te stemmen, ook bij praktische zaken als het deels afsluiten van de wegen. We hebben last van sluipverkeer, maar willen het bestemmingsverkeer niet hinderen. Enschede werkt mee om sommige wegen voor vrachtverkeer af te sluiten, maar Hengelo niet. Dat is lastig werken,” betoogt Roerink.

 

Publiciteit

De Vereniging Behoud Twekkelo heeft een uitgebreide website, waar behalve het Paasvuur nog veel meer informatie over Twekkelo, de vereniging en de ontwikkelde activiteiten wordt gegeven.

 

Het Paasvuur van Twekkelo is één van de gemiddeld twaalf vuren, die jaarlijks in Enschede ontstoken worden. De lokale bevolking is op de hoogte en hoeft niet te worden geïnformeerd. Wel wordt in de lokale editie van de Twentsche Courant Tubantia en door RTV Oost steeds melding van de Paasvuren gemaakt. Als de gemeente de vergunning heeft afgegeven, maken de media bekend welk vuur waar en hoe laat wordt ontstoken.

Ook websites met tips over het uitgaansleven in Twente vermelden dit.

 

In 2013 kregen de Paasvuren extra veel aandacht, toen vanwege een aanhoudende droogte ‘Code Oranje’ was afgekondigd en een deel van de Paasvuren in Oost-Nederland moest worden afgelast.

 

De VBT nodigt elk jaar de raadsleden van Enschede en Hengelo uit om het Paasvuur bij te wonen. De aanwezigheid van burgemeester Den Oudsten levert steeds een fotomoment en veel publiciteit op.

Auteur/bron
Immaterieel Erfgoed in Enschede. Cement van een hybride stad. (IJsselacademie - Bureau Siebe Rossel, april 2014)