Gemeente Enschede
Broodkruimel snellink

Consulent Twentse streektaal

Details

Oorspronkelijke datum bijdrage: 27/10/2020
Categorie: kunst en cultuur
Locatie: Enschede, Het Rozendaal 11, 7523 ZR
 
425 weergaven
 

Locatie op kaart

Consulent Twentse streektaal

De Twentse taal is een belangrijk onderdeel van de Twentse cultuur en identiteit en wordt door 60 tot 80 procent van de Twentenaren gesproken. Zij doen dit echter niet consequent.

Twents wordt vooral gesproken als het past bij de situatie en omstandigheden.

Zo wordt de streektaal vaker in de privésfeer gebruikt dan op het werk of bij officiële aangelegenheden.

Het gebruik van de streektaal moet goed voelen, functioneel of leuk zijn.

Ook status- en gezagsverhoudingen spelen hierbij een rol. Zo zal een patiënt in het ziekenhuis eerder Twents praten met de verpleegster dan met de arts, ook als de laatste de Twentse taal machtig is. Het wordt als ‘niet passend’ ervaren om Twents te praten met een arts. Daarmee is de streektaal naast een regionaal verschijnsel ook een sociaal verschijnsel geworden. Het wordt door hoger opgeleiden minder vaak gesproken dan door lager geschoolden. De eerste groep ziet het Twents meer als een cultuurtaal, terwijl lager geschoolden de streektaal nog als dagelijkse voertaal beschouwen. De toenemende mobiliteit van mensen leidt er toe, dat de regionale verschillen in het Twents minder duidelijk worden. In de plattelandskernen is de taal nadrukkelijker aanwezig dan in de stedelijke gebieden, omdat de mate en de invloed van migratie er minder sterk is.

De voornaamste taak van de streektaalconsulent is het continu onder de aandacht brengen van de Twentse taal. Nijhuis doet dit door samen met andere partijen tal van activiteiten met betrekking tot de Twentse taal te organiseren.

Zo organiseert hij bijvoorbeeld Twentse taalcursussen, de Twentse Jazzerieje, werkt hij mee aan het Zunnewendefestival en de uitgave van de Twentse Almanak. Ook wordt jaarlijks de Twentse Taalprijs uitgereikt aan iemand die veel betekent voor de Twentse Taal.

 

Geschiedenis

 

De Twentse taal behoort tot de Nedersaksische talen en wordt in heel Twente gesproken.

Binnen de regio kennen steden, dorpen en buurschappen elk hun eigen variant op het Twents. De verschillen in klankkleur en woordenschat zijn mede bepaald door de mate, waarin de betrokken taalgemeenschap open stond voor invloeden van buiten, of juist wat meer gesloten en geïsoleerd was.

De taal van Enschede – het zogenaamde stadsplat – is daar volgens Nijhuis een goed voorbeeld van. De oorspronkelijke taal werd in de eerste decennia van de 20ste eeuw aangevuld en vermengd met streektalen uit Drenthe, Groningen en Stellingwerf. Verantwoordelijk hiervoor waren migranten, die zich in groten getale in Enschede vestigden om in textielfabrieken te werken.

Door deze noordelijke invloeden kent de stad een minder uniforme streektaal. Zegt een Twentenaar ‘hoes’ om een huis aan te duiden, noorderlingen spreken van ‘huus’. Deze en andere verschillen in de streektaal zijn in Enschede nog altijd hoorbaar. In de agrarische buurschappen rondom de stad is de streektaal minder beïnvloed door migranten uit noordelijke provincies. De buurschappen verschillen onderling wel enigszins in taal. Zo neigt het Twents in Lonneker naar dat van Losser, De Lutte en Oldenzaal, terwijl dat in Usselo of Twekkelo niet het geval is.

Na de Tweede Wereldoorlog wierven Enschedese textielfabrikanten ook arbeiders in Italië, Spanje, Turkije en Marokko, maar anders dan bijvoorbeeld in Amsterdam, waar woorden uit het Jiddisch en Hebreeuws tot het dialect van de stad behoren, vermengden de talen van mediterrane arbeiders zich in Enschede niet met het Twents.

Sinds 1996 is het Twents erkend als officiële streektaal en verplicht de overheid zich om het Twents te beschermen en te bevorderen.

Sinds 1998 stelt de provincie Overijssel streektaalconsulenten aan.

 

Aantal aanwezigen/belangstellenden

 

60 tot 80 procent van de Twentenaren spreekt in meer of mindere mate Twents. Wie het Nederlands goed machtig is, gebruikt de streekstaal bij voorkeur in een situatie, waarin het Twents gepast wordt geacht.

Dit geeft het gevoel ‘onder elkaar’ te zijn. Lager opgeleide mensen gebruiken de streektaal vaker dan hoger opgeleiden.

Ook blijkt uit de verschillen in populariteit van lesmethoden voor het basisonderwijs, dat de streektaal in de landelijke gebieden van Enschede meer de voertaal is, dan in het centrum van de stad.

 

Betrokken partijen

 

De streektaalconsulent wordt bekostigd door de provincie Overijssel en houdt kantoor in museum TwentseWelle. Er wordt samengewerkt met het onderwijs, culturele instellingen, de zorgsector, RTV-Oost, Dagblad Twentsche Courant Tubantia en met het bedrijfsleven, Verhouding subsidie- en sponsorgelden versus eigen inkomsten De streektaalconsulent wordt bekostigd door de provincie Overijssel.

 

Eigen waardering

 

De streektaal wordt door degene die Twents spreken ervaren als een onlosmakelijk deel van hun identiteit. Bij informele ontmoetingen met een streekgenoot zal men waar mogelijk overgaan op het Twents, omdat het ‘niet natuurlijk’ voelt om Nederlands elkaar te spreken.

 

Instandhouding erfgoed

 

Nederlands heeft in 1996 het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden geratificeerd. Dit verdrag voorziet in bescherming en behoud van streektalen als onderdeel van de Europese cultuur. Onder dit handvest is het Nedersaksisch en daarmee het Twents erkent als een officiële streektaal.

Dit verplicht de overheid zich in te spannen voor het beschermen en bevorderen van de Twentse streektaal. Hiertoe werden onder meer vanaf 1998 consulenten aangesteld, die door de provincies worden betaald. Waren de eerste streektaalconsulenten voor Twente gehuisvest in het Van Deinse Instituut, de huidige streektaalconsulent Harry Nijhuis houdt kantoor in TwentseWelle.

 

Sinds 1998 geven de opeenvolgende streektaalconsulenten tal van publicaties uit. Ook weten zij het Twents in vele segmenten van de maatschappij onder de aandacht te brengen, door activiteiten te ontplooien voor het onderwijs, de media, de religie, de kunsten, de zorg, het bedrijfsleven en het toerisme. Er zijn lessenseries voor het basis- en voortgezet onderwijs ontwikkeld, programma’s voor RTVOost gemaakt, literaire wedstrijden georganiseerd, theatervoorstellingen geproduceerd en er zijn gemeenteraadsvergaderingen in het dialect gehouden.

 

Onderwijs

 

De lesmethoden voor het basisonderwijs worden op bijna de helft van de scholen gebruikt, waarbij in Enschede opvalt dat het animo in de kernen Lonneker of Glanerbrug groter is, dan bij de basisscholen in het centrum van de stad. TwentseWelle ontwikkelde samen met de IJsselacademie ook cursussen voor volwassenen, die worden aangeboden via de regionale ROC’s en andere instanties.

 

Publicaties

 

Er verschenen poëziealbums, kinderboeken, woordenboeken en wetenschappelijke publicaties.

Ook zijn er regels voor de standaardspelling en grammatica opgesteld. Populair werden de vertalingen van stripboeken als Kuifje, Asterix en Obelix, en Suske en Wiske, evenals van populaire kinderboeken als Jip en Janneke en Nijntje. Zelfs de Bijbel verscheen in het Twents. Momenteel wordt er gewerkt aan een digitaal woordenboek van Overijsselse streektalen.

 

Media

 

De media worden niet vergeten: met RTVOost wordt een radioprogramma in het Twents gemaakt en samen met de Twentsche Courant Tubantia wordt invulling gegeven aan de dialectmaand.

 

Cultuur

 

In het culturele domein is de Twentse taal aanwezig op het Enschede Jazzfestival, waar nieuwe jazz songs in het Twents worden gezongen. Bij het Zunnewende festival staat de streektaal centraal in de voordrachten en in liederen, die rond het kampvuur of op het podium ten gehore worden gebracht.

In samenwerking met de Kreenk vuur de Twentse Sproak worden taalwedstrijden georganiseerd, onder meer in het schrijven van zeer korte verhalen (zogeheten GKV’s - gloepens korte verhalen).

 

Bedrijfsleven

 

Bij het bedrijfsleven vindt de streektaal mede door toedoen van de streektaalconsulent ingang als marketinginstrument. Vooral de uitvaartbranche, verzekeringsbranche en de voedingsindustrie zijn hier ontvankelijk voor, terwijl de toeristenbranche streektaal ziet als instrument voor regiobranding.

 

Zorg

 

In een samenwerkingsverband van TwentseWelle en de IJsselacademie is onderzoek gedaan naar het nut van het gebruik van de streektaal in de zorg. Dit resulteerde in de ontwikkeling van een lespakket voor de huidige en de toekomstige medewerkers in de zorg.

De Twentse taal blijkt functioneel in de benadering van zorgcliënten, die daar emotionele steun aan ontlenen.

 

Ervaren knelpunten

 

Er is duidelijk veel belangstelling en waardering voor de streektaal. Vooral vanuit de sectoren cultuur (evenementen) en onderwijs krijgt Nijhuis echter meer aanvragen om ondersteuning, advies en zelfs stageplaatsen, dan hij vanuit de beschikbare tijd en financiële middelen kan honoreren.

 

Publiciteit

 

Naast de website van TwentseWelle en andere door het museum gebruikte communicatiekanalen maakt Nijhuis veel gebruik van free publicity in dag- en weekbladen. Ook is hij actief op Facebook en Twitter.

​​​​​​​Auteur/bron
Immaterieel Erfgoed in Enschede. Cement van een hybride stad. (IJsselacademie - Bureau Siebe Rossel, april 2014)

Trefwoorden:STREEKTAAL, CULTUURTAAL
  • Geplaatst door
  • Auteur

    Immaterieel Erfgoed in Enschede. Cement van een hybride stad. (IJsselacademie - Bureau Siebe Rossel, april 2014)

Annotaties

0 annotaties
Er zijn nog geen annotaties op dit item