Enschede in de Tweede Wereldoorlog. De April-Meistaking in Enschede

Enschede in de Tweede Wereldoorlog. De April-Meistaking in Enschede

Op 29 april 1943 werd door de Duitsers bekend gemaakt dat alle leden (ruim 300) van het voormalige Nederlandse leger, die op 10 mei 1940 in dienst waren, zich moesten melden om voor de Duitsers te gaan werken. Het Duitse leger had namelijk ontzettend veel soldaten verloren in Rusland bij de belangrijke, overigens verloren, slag om Stalingrad. Duitse arbeiders moesten dit verlies opvangen en werden als soldaat ingezet. Hierdoor konden zij niet meer in de fabrieken werken en dus werden mannen uit Nederland en andere bezette landen gedwongen daar te gaan werken.

Met name in Twente vond men dit te ver gaan en in plaats van het opnieuw gevangen laten nemen terugvoeren van de militairen, stelde men voor om te gaan staken. Ook in Enschede werd het nieuws bekend en stonden arbeiders in groepen bij elkaar om de situatie te bespreken. “We gooien de boel erbij neer” werd overal geroepen. Grote groepen arbeiders en kantoorpersoneel verlieten de fabrieken, kantoren en werkplaatsen, de staking was een feit. In de loop van de middag was het aantal stakers in Enschede al ruim 5000 man. Arbeiders uit o.a. de volgende fabrieken stopten met werken; Nico ter Kuile & Zn. N.V., Gerhard Jannink en Zn. N.V., Gebr. Van Heek (Schuttersveld), Van Heek en Co. N.V, N.J. Menko N.V. en de fabriek van Blijdenstein & Co. N.V. Ook de boeren sloten zich aan bij de stakers en besloten geen melk meer naar de melkinrichtingen te brengen, daarom heet de april-meistaking ook wel melkstaking.

De Duitse bezetter was erg kwaad en reageerde keihard. Het volgende dagboekfragment van mevrouw J.B. Ter Kuile-Blijdenstein beschrijft de terreur van de Duitsers in reactie op de staking.

“1 mei. Gisteren weer terreur op straat. Wanneer 3 tezamen staan, wordt er geschoten. Van Richtersbleek 3 gedood, die weigerden te werken. Een algemene staking. Alle fabrieken gesloten, stadhuis, postkantoor, Tubantia-krant, alles gesloten, alleen treinen lopen nog. In ’t hele Oosten van het land werkt men samen, weten niet hoe ’t elders is. Om 8 uur moet iedereen binnen zijn. Uberfallcommando vliegt door de straten. Mensen buiten zo doodgeschoten, wie maar op de stoep staat. Aangeplakt, dat directie der fabrieken moeten opgeven wie niet in de fabriek komt, deze zullen worden doodgeschoten, indien geen opgave dan de directie. Overal grote angst”.

Uit: Kuile-Blijdenstein, J.B. ter, Dagboek: "Over de oorlogsjaren 1940-1943", Enschede.

In de nacht van zaterdag 1 mei op zondag 2 mei werden 44 inwoners van Enschede door de Duitse politie gearesteerd. Een paar mensen werden de volgende dag weer vrijgelaten. Anderen werden veroordeeld en kregen een gevangenisstraf. In opdracht van de Duisters moesten alle bedrijven op zaterdagmorgen om half negen op het politiebureau lijsten inleveren met de namen en adressen van het personeel, dat die morgen niet op het werk was gekomen. Er werd gedreigd dat de mensen die niet aan het werk gingen, zouden worden doodgeschoten.

Op maandag 3 mei ging men overal bijna weer aan het werk. De Duitser kwamen zelf controleren. Negen arbeiders die ’ s morgens niet op hun werk waren bij N.V. Jordaan & Zn. Uit Haaksbergen, werden ’ s middags, toen zij wel op hun werk waren, door de Duitser gearresteerd en weggevoerd. ’ s Avonds stopte een wagen van de Duitse politie met de negen mannen aan de Hengelosestraat in Enschede, in de buurt van “ De Broeierd”. Ze moesten uit stappen en weglopen. Met mitrailleurs werden ze neergeschoten, twee mannen wisten te ontsnappen. Eén van die twee werd de volgende morgen van zijn werk gehaald en alsnog doodgeschoten. Op de plaats waar de zeven mannen werden doodgeschoten door de Duitsers, staat nu nabij de ingang van de Universiteit Twente aan de Hengelosestraat nog een eenvoudig gedenkteken.