Suryoye gemeenschap

Suryoye gemeenschap

Enschede telt ruim 100 culturele minderheden en zo’n 27% van de stadsbevolking is van allochtone herkomst. In deze veelkleurige stad zijn Suryoye in groten getale aanwezig en goed geïntegreerd. De Suryoye zijn Syrisch- Orthodoxe Christenen, van wie het oorspronkelijke cultuurgebied in het huidige Syrië en Zuidoost Turkije ligt. De naam Suryoye geeft de religieuze, culturele en etnische identiteit van deze gemeenschap weer, die hen in het Midden Oosten onderscheidt van de Arabieren, Turken en Koerden. De Suryoye hebben een lange geschiedenis en de Kerk van Antiochië vertegenwoordigt de oudste vorm van het Christendom. Door eeuwenlange achterstelling en geweld leven de Suryoye tegenwoordig als een diasporagemeenschap in diverse werelddelen.

 

In Europa werd de geloofsgemeenschap ruim dertig jaar geleid door de ‘Patriarch van Antiochië en het gehele Oosten’, die zetelde in het Sint Ephrem de Syriër klooster te Glane, gemeente Enschede. Door de groei van de Suryoye gemeenschap in Europa is het aantal bisdommen in 2006 vergroot en het gebied, dat onder de in Enschede woonachtige bisschop valt, verkleind. De Suryoye in Enschede zijn de grootste groep vertegenwoordigers van de gemeenschap in Nederland.

 

Gevraagd naar hun tradities noemen de Suryoye drie elementen, die onlosmakelijk met hun cultuur en identiteit verbonden zijn: het Christendom, de roemruchte en trieste geschiedenis, en de keuken.

 

Historische achtergrond

De Suryoye zien zichzelf als afstammelingen van Assur en Aram, de zonen van Sem, die de zoon van Noach was. Zij beschouwen zich daarom als afstammelingen van zowel de Assyriërs als Arameeërs. Hun taal is Syrisch, wat een variant is van het Aramees, de taal die Jezus sprak. Het woord Suryoye zou taalkundig zijn afgeleid van ‘Assyrisch’ of van ‘Surya’ (Syrië).

In hun oorspronkelijke cultuurgebied beleefden de Suryoye tussen de 4e en de 7e eeuw een periode van grote bloei, die onder meer gepaard ging met een hoge graad van geletterdheid.

Islamisering en Arabisering maakten daar een eind aan. Hoewel de islamitische wereld de geschriften van de Grieken in vertalingen van de Suryoye leerden kennen en daar wetenschappelijke vooruitgang aan ontleende, waren de Suryoye eeuwenlang in wisselende mate slachtoffer van repressie en geweld. De genocide, die het Armeense volk in 1915 - 1916 decimeerde, trof ook de Suryoye gemeenschap zwaar en leidde tot een diaspora over Syrië, Irak en Libanon.

Conflicten tussen Turken en Koerden leidden er in de jaren 1960 en opnieuw in de jaren 1990 toe dat Suryoye Turkije ontvluchtten.

Ditmaal verlieten de Suryoye de regio en verspreidden zij zich over vele landen wereldwijd.

Conflicten in Libanon en Syrië hadden in de jaren 1980 eenzelfde resultaat. Op dit moment wonen er in Nederland zo’n 25.000 Suryoye, merendeels in Twente, c.q. Enschede, deels in Amsterdam.

 

Ontworteld aan het Midden-Oosten moesten Suryoye zich als diasporagemeenschap herdefiniëren. De Suryoye raakten intern verdeeld, toen een meer politiek geëngageerde factie, die een eigen staat nastreeft te midden van Arabieren, Turken en Koerden, de oorsprong van de Suryoye ging herleiden tot het Assyrische Rijk. In een reactie gingen andere georiënteerde Suryoye zich Arameeërs noemen. Deze scheidslijn kan dwars door families lopen. De discussie leeft bij de oudere generatie meer dan bij de jongeren.

 

Geschiedenis van de Suryoye in Enschede

Ook de Suryoye in Enschede kwamen vanaf de jaren ’60 als vluchtelingen naar de stad.

Vanaf 1980 zette de Syrisch Orthodoxe Culturele 0Vereniging (een voorloper van het huidige Platform Aram) zich in voor vluchtelingenvraagstukken, integratie in de Enschedese samenleving en meer recent de eigen cultuurbeleving.

Platform Aram verenigt sinds de jaren ’90 zowel de Suryoye als de Arameeërs.

Aram is een algemene vereniging met een vrouwencomité, jongerencomité en sportcomité en wil met een mix van socioculturele, educatieve en sportieve activiteiten middenin de Suryoye gemeenschap staan.

De Suyoye hebben in Enschede ook een voetbalclub genaamd FC Suryoye-Mediterraneo.

In 1965 als SV Mediterraneo opgericht door Italiaanse immigranten, is de naam van de club in 2011 veranderd in FC Suryoye-Mediterraneo, omdat steeds meer Suryoye lid zijn. Op de website en in het logo heet de voetbalclub kortweg FC Suryoye.

In religieus opzicht is het klooster in Glane een samenbindende factor voor de Suryoye gemeenschap.

 

Het Sint Ephremklooster werd 1981 verworven van textielbedrijf Van Heek-Scholco, dat het gebouw in de jaren ’70 had gebruikt voor de huisvesting van Turkse gastarbeiders, nadat het zijn oude functie als seminarie in 1970 had verloren. Oorspronkelijk was het klooster in 1911 gesticht door de Noorse zusters van de congregatie van de Heilige Josef van Chamery als St. Olaf klooster. Tien jaar later was het overgenomen door de Nederlandse provincie van de Societas Mariae (Paters Maristen). In 1984 werd het klooster door de Patriarch gewijd en in 1994 is de ‘Kathedraal van de Heilige Maagd Maria, Moeder van God’ aan het klooster toegevoegd en in aanwezigheid van 15.000 Suryoye door patriarch Cicek gewijd. Het klooster is vernoemd naar Ephrem de Syriër (ca. 300 – 373), een Christelijk dichter.

De Suryoye in Enschede zijn hoger geschoold, succesvoller op de arbeidsmarkt en beter geïntegreerd dan andere minderheden.

Zo’n 90% is genaturaliseerd. De gemeenschap treedt niet op de voorgrond en de mensen hebben vooral veel onderlinge (familie)contacten. In 2000 werd evenwel een expositie over de Suryoye georganiseerd in Museum Jannink. Het St. Ephram klooster werkte mee en patriarch Julius Cicek opende de expositie. Wat bij de samenwerking opviel was de vereenzelviging van cultuur en traditie met geloof en geschiedenis. Ook traden het belang van familiebanden en de patriarchale sekseverhoudingen op de voorgrond. Omdat jongeren het initiatief hadden genomen tot de expositie en zij zowel Assyriërs als Arameeërs benaderden, slaagden zij er in tegenstellingen te overbruggen.

 

Tradities

Ten behoeve van de inventarisatie van immaterieel erfgoed kwam het contact met Rima Lahdo tot stand via Ruud Hoemakers, voorzitter van het Multicultureel Platform Enschede.

Lahdo had de heer R. Malke bereid gevonden om mee te werken. Tekenend voor de Suryoye als diasporagemeenschap is het feit, dat de heer Malke ten tijde van het interview pas sinds drie weken in Nederland was. Hij heeft wel familie in Enschede. Oorspronkelijk opgeleid en actief als advocaat in het Midden Oosten, was Malke uitgeweken naar de VS, waar hij als autohandelaar had gewerkt. Het gesprek met Malke werd bijgewoond door zijn vrouw en dochters, contactpersoon Lahdo en enkele andere, eveneens via familielijnen gelieerde vrouwen. Het gesprek had betrekking op de hierna opgevoerde tradities, niet op het bovenstaande historische overzicht en evenmin op Platform Aram en andere informatie die volgt op de tradities. De voertalen waren afwisselend Engels, Nederlands en (onderling) Aramees.

 

Orale tradities

Ook voor Malke vallen cultuur en identiteit van de Suryoye samen met geschiedenis en geloof. Het verleden van de Suryoye wordt als mondelinge traditie op volgende generaties doorgegeven. Hoewel niet iedereen de details kent, behoren de grote lijnen en cruciale gebeurtenissen tot het collectieve geheugen van de gemeenschap. Op een landkaart toont Malke het grote handelsnetwerk, dat ooit vanuit het huidige Syrië en Zuidoost Turkije werd onderhouden. Eveneens op kaart ingetekend zijn de vele plaatsen waar ooit kloosters stonden, maar die later door islamisering en Arabisering uit het gebied zijn verdwenen.

Hierbij zijn veel historische boeken verloren gegaan en is de geletterdheid van de gemeenschap veel schade toegebracht. Om het gesprek over de huidige tradities niet teveel te laten samenvallen met de geschiedenis van de Suryoye, bleef dit deel van het gesprek beknopt.

 

Feesten

De Suryoye tradities vallen volgens Malke samen met hun religie en de daaraan verbonden rituele kalender. Hij onderstreept dat de kerk van Antiochië het vroegste Christendom vertegenwoordigt. De belangrijkste periode in de jaarkalender is voor de Suryoye de heilige week voor Paaszondag, waarbij de kerk 24 uur per dag geopend is.

Verder wordt veel aandacht besteed aan de openbaring (Siboro), waarbij een rood (symbool voor de mens) en wit (symbool voor God) koord om de pols en om een stuk deeg gebonden wordt. Het deeg wordt door de priester bereid, thuis door vrouwen vermengd met andere ingrediënten, gebakken en gegeten als de geboorte van Jezus wordt gevierd.

Bij Kerst worden zoveel mogelijk huizen van gemeenschapsleden bezocht om mensen te begroeten. Dit is bij Pasen ook het geval. De feesten staan in het teken van de gemeenschapszin.

Eten is ook van belang bij de viering van Hanna. Met bijval van de aanwezige vrouwen verwijst Malke hierbij ook naar Sara, de moeder van Isaak, ‘die de Filistijnen versloeg’. Bij dit ritueel wordt ook een kleine pop gekleed en ter genezing van ziekten aangewend. SR: Hanna (moeder van profeet Samuël) en Sara (vrouw van aartsvader Abraham en moeder van Isaak) waren beide jaren onvruchtbaar, voor zij door Goddelijke interventie op latere leeftijd alsnog moeder werden. Met ‘ziekte’ lijkt hier dan ook onvruchtbaarheid bedoeld, maar dit is niet gezegd.

Vijftig dagen na Pasen vindt ter gelegenheid van de verschijning van de Heilige Geest aan Marcus de Rus Rus viering plaats, wat letterlijk nat nat betekent. Gelovigen worden na afloop van de kerkdienst namelijk met water nat gegooid.

Rond Hemelvaart zitten kinderen de hele week op de schommel.

Bij de dodenherdenking (thnahto da mithe - rust van de doden) komen Suryoye vanuit heel Europa naar het Sint Ephramklooster.

Iedereen neemt eten (druiven, zoetigheid) mee, dat na afloop van de kerkdienst met arme mensen wordt gedeeld. Hoe meer eten je geeft, des te meer rust de doden die je herdenkt zullen vinden.

Malke vertelt ook over een ritueel vuur dat medio augustus wordt ontstoken, liefst op een heuvel. De mensen springen er vervolgens omheen en doen een wens. Dit gebruik gaat terug op het vuur, dat de moeder van de Romeinse Keizer Constantijn ontstak, toen zij in een berg afval restanten van het kruis van Jezus aantrof. Omdat dit kruis doden doet

herrijzen, werd er een vuurfeest georganiseerd.

Deze vuren brandden oorspronkelijk van Jeruzalem in één lijn door tot aan Constantinopel/Istanbul. Ook noemt Malke in verband met de vuren het Torros gebergte in Tur ‘Abdin, het oorsprongsgebied van de Suryoye in Zuidoost Turkije.

Niet religieus, maar wel behorend tot de feestkalender is de nieuwjaarsviering op 1 april. De Suryoye trekken dan de stad uit om te barbecueën. Volgens Malke is dit gebruik duizenden jaren oud. Er zijn ook Suryoye die nieuwjaar op 1 januari vieren en dan een zaal huren om gezamenlijk feest te vieren.

Dit hangt samen met de identificatie van de betrokken Suryoye met de Assyriërs dan wel Arameeërs.

Zoals het eten belangrijk is in de rituele kalender, zo geldt dit ook voor het vasten. Suryoye vasten 25 dagen voor Kerst, 55 dagen voor Pasen, en bij hemelvaart, discipelendag en Jona. Tijdens het vasten wordt afgezien van dierlijke producten en wordt alleen groente gegeten. Het vasten geldt als fysieke en spirituele reiniging. Er mag tijdens het vasten geen ruzie worden gemaakt.

 

Eten

Bij het eten zijn volgens Malke de natuurlijke smaak en herkomst belangrijk. Al dan niet ingemaakt is groente de basis van de traditionele keuken. Dit wordt aangevuld met druiven, vijgen, olijven, dadels, zonnepitten, noten etc.

Malke benadrukt dat bomen en planten liefst van nature al in het landschap aanwezig zijn (geen plantages of kwekerijen) en druiven, vijgen, amandelen, komkommer etc. alleen op juiste moment geplukt worden. Niet alleen komt het eten bij voorkeur van eigen land, het wordt liefst ook door de eigen vrouw bereid.

Men hecht aan huisgemaakte producten, die in ruime mate aanwezig zijn en klaar staan om met gasten te worden gedeeld. Een traditioneel gerecht is apreg, druivenbladeren die gevuld met rijst en rauw gehakt tot een pakketje worden gevouwen en in een grote pan worden gebraden. Olijven, tomaten en andere producten worden na de oogst verwerkt tot producten die in de winter genuttigd worden.

Eens per jaar wordt ook een koe geslacht en zodanig geconserveerd, dat het vlees zonder koeling de rest van het jaar eetbaar blijft. Kippen worden wel het hele jaar door geslacht en vers gegeten.

Traditioneel bestaat het ontbijt uit thee met melk, brood, kaas en yoghurt. De lunch is een warme maaltijd, doorgaans couscous met kip, ui en knoflook, thee en zelfgemaakte zoetigheden.

Het diner is als het ontbijt, maar in de zomer maken groente en fruit in belangrijke mate deel uit van het diner.

 

Sport en spel

Oorspronkelijk bedreven alle mannen bij de Suyoye de jacht, waarbij de beste jagers een erg donkere huid en een donder paard hadden.

Nu wordt in wedstrijdverband op konijn, vis en valken gejaagd, de laatste door een duif als lokvogel in te zetten.

Bij een ander behendigheidsspel dat door alle mannen van de wijk gespeeld wordt, slaat iemand met een grote stok een klein stokje weg, dat dan door de tegenpartij gevangen moet worden.

In een vergelijkbaar spelletje moet een klein stokje boven een gat in de grond worden weggeslagen met een grote stok en in één beurt worden teruggebracht.

Behendigheid wordt ook verlangd bij een vorm van knikkeren, waarbij een muntje op de grond wordt gelegd en het muntje met een opgegooide knikker geraakt moet worden.

Voor een ander spel wordt een vierkant op de grond getekend, waarna tien mannen binnen en tien mannen buiten het vierkant staan. De mannen buiten het vierkant moeten de mannen binnenin op één been achtervolgen en proberen vast te pakken. Lukt dit, dan ligt zo iemand uit het spel.

Meisjes spelen behendigheidsspelletje met dierlijke knieschijven. Die worden opgepakt door er twee vingers onder te steken, ze rond te draaien en zonder te laten vallen neer te leggen in de tijd dat een opgegooide bal in de lucht blijft. De spanning wordt geleidelijk opgevoerd door dit met twee, drie en uiteindelijk vier knieschijven tegelijk te doen.

Ook spelen meisjes met kralen in het zand.

Hierbij worden de kralen met beide handen in groepjes verdeeld en moeten omstanders uiteindelijk raden, onder welke hand de kralen liggen.

Meisjes spelen ook met een kruisje van twee stokjes, waar met draden haren en ogen aan bevestigd zijn.

Bij elk spel en bij al het speelgoed werden de benodigdheden zelf gemaakt. Niets werd gekocht.

Ook meubeltjes werden door de meisjes gemaakt, uit limonadedoppen die eerst op de treinrails gelegd waren. Sleutelhangers werden vervaardigd uit gesmolten plastic.

Bij het bespreken van de thema’s eten en sport & spel ging het gesprek geleidelijk over van R. Malke naar Rima Lahdo. Zij voegde tot slot van het gesprek toe dat kinderen bij voorkeur worden vernoemd naar heiligen uit het Oude Testament.

 

Aantal aanwezigen/belangstellenden

Het Platform Aram telt zo’n 600 volwassen leden en een onbekend aantal jeugdleden.

 

Betrokken partijen

De Suryoye gemeenschap is lokaal verenigd in Platform Aram (Suryoye en Arameeërs Enschede) en heeft ook een eigen voetbalclub FC Suryoye – Mediterraneo. De Suryoye participeren In Enschede ook in het Multicultureel Platform Enschede.

Op nationale schaal zijn de Suryoye verenigd in de Samenwerkende Provinciale Aramese Organisaties (SPAO) en de Suryoye Aramese Federatie Nederland (SAFN), internationaal door het World Council of Arameans (WCA).

Daarnaast zijn in Nederland ook de Aramese Beweging voor Mensenrechten (ABM) en de Suryoye Studentenvereniging Edessa actief

 

Eigen waardering

Voor de Suryoye zijn geloof, geschiedenis en tradities nauw verbonden met hun cultuur en identiteit.

 

Instandhouding erfgoed en ervaren knelpunten

Het is de Suryoye in het gebied van herkomst eeuwenlang nagenoeg onmogelijk gemaakt hun eigen cultuur te behouden. Toch zijn zij hierin geslaagd. Bij gebrek aan vrijheid hebben de Suryoye net als hier hun cultuur mondeling moeten overdragen. Opvallend is dat zij bij ontstentenis van een steeds aanwezige vijanden juist als diasporagemeenschap onderling verdeeld raakten. Voor de toekomst is het de vraag welke krachten overwinnen; die van de verdeeldheid of van de gemeenschapszin; die van de eigen cultuur of die van de omringende Nederlandse samenleving.

De verdeeldheid is echter meer een probleem van de oudere generatie.

 

Publiciteit

De Suryoye gemeenschap treedt niet op de voorgrond en de mensen hebben vooral veel onderlinge (familie)contacten. In 2000 werd evenwel een expositie over de Suryoye georganiseerd in Museum Jannink. Het Sint Ephramklooster werkte hier aan mee en patriarch Julius Ҫiҫek opende de expositie.

Auteur/bron
Immaterieel Erfgoed in Enschede. Cement van een hybride stad. (IJsselacademie - Bureau Siebe Rossel, april 2014)